Núi Hoành Sơn nằm trên địa bàn xã Bình Tường (huyện Tây Sơn, Bình Định) được dân gian lưu truyền là nơi được chôn cất cha và anh của Hoàng đế Quang Trung.
Núi Hoành Sơn nằm trên địa bàn xã Bình Tường (huyện Tây Sơn, Bình Định) được dân gian lưu truyền là nơi được chôn cất cha và anh của Hoàng đế Quang Trung – Nguyễn Huệ, ông Hồ Phi Phúc và vua Thái Đức Nguyễn Nhạc. Núi Hoành Sơn không cao, nhưng dài và rộng, đẹp mạnh mẽ.
Vùng đất phát vương
Theo các nhà phong thủy thì vùng đất này là đại địa và là nơi ẩn chứa long mạch.
Núi Hoành Sơn chỉ cao khoảng 364m, được gọi là núi ngang, nhưng trông rất hùng tráng nhờ xung quanh bao bọc nhiều dãy núi, mỗi dãy núi mang mỗi dáng vẻ riêng, rất cổ quái.
Ví như Núi Bút còn gọi là Bút Sơn (Hòn Trưng), Núi Nghiên còn gọi là Nghiên Sơn (Hòn Dũng), Cổ Sơn (Hòn Trống), Chung Sơn (Hòn Chuông), Kiếm Sơn (Hòn Hóc Lãnh).
Trước mặt là 3 dãy gò cao, đá mọc xếp hàng trông như rồng chầu, hổ phục. Phía dưới là 2 phụ lưu sông Kôn đổ về từ 2 phía Tây – Bắc hợp long tại Phú Phong trông như 2 cánh tay ôm bao bọc.
Theo các nhà phong thủy, Hoành Sơn là vùng đất đại địa và hiện nay là 1 trong “Nhị thập bát cảnh” của miền đất võ Bình Định.
Hầu hết những địa danh, di tích mới và cũ nói trên đều gắn với những truyền thuyết về phong trào nông dân Tây Sơn vào cuối thế kỷ 18 do ba anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ lãnh đạo.
Theo các nhà nghiên cứu, đứng từ cầu Phú Phong (thị trấn Phú Phong, huyện Tây Sơn) nhìn lên, trông Hoành Sơn như một án thờ khổng lồ.
Bên trái là Bút Sơn, bên phải là Nghiên Sơn giống như 2 cây đèn ở 2 bên án thờ Hoành Sơn.
Khi vua Nguyễn Nhạc chưa đào thêm các nhánh sông Kôn ở phía Bắc thì trước án thờ Hoành Sơn là đồng bằng trông như một tấm chiếu để người đến phục bái.
Cũng có người cho rằng, 3 ngọn Bút Sơn, Hoành Sơn, Nghiên Sơn được trời đất sắp xếp như một chiếc ngai vàng nằm giữa đất Tây Sơn.
Dân gian kể rằng, trước ngày ba anh em nhà Tây Sơn khởi nghĩa, trong khoảng thời Định Vương Nguyễn Phúc Thuần (1765-1777) trị vì, có một thầy địa lý người Tàu đến nhà Nguyễn Nhạc tá túc, ngày ngày mang địa bàn đi đi lại lại trong vùng Hoành Sơn để tìm phúc địa.
Nguyễn Nhạc thấy vậy lén đi theo. Một hôm thầy địa lý tìm ra long mạch nhưng còn phân vân không biết huyệt khí nằm ở đâu, ông ta bèn mang hai cành trúc xanh tốt đến cắm ở triền phía Đông dãy Hoành Sơn về hướng Phú Lạc (nơi sinh trưởng của ba anh em nhà Tây Sơn), phía Bắc một cây và phía Nam một cây rồi bỏ đi.
Từ đó, ngày nào Nguyễn Nhạc cũng thăm 2 cành trúc nói trên. Hai tháng sau, cành trúc phía Bắc vẫn sống xanh tốt như khi mới trồng, còn cành phía Nam thì héo khô.
Nguyễn Nhạc cả mừng vì biết rằng long mạch đã ứng hiện nơi cành phía Bắc, bèn nhổ cây khô phía Nam đem cắm ở phía Bắc và nhổ cây tươi ở phía Bắc đem cắm vào phía Nam để đánh tráo thầy phong thủy người Tàu.
Đúng 100 ngày kể từ ngày trồng trúc, thầy địa lý Tàu trở lại, thấy hai cành trúc đều chết cả, ông ta nhún vai, lắc đầu, có ý bảo rằng dáng thế long mạch của núi Hoành Sơn chỉ là “giả cuộc”, rồi bỏ đi mất.
Nguyễn Nhạc mừng rỡ về bàn với Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ rồi hốt hài cốt của cha đem chôn nơi cành trúc phía Bắc.
Sau khi chôn mộ cha trên Hoành Sơn, ba anh em nhà Tây Sơn bỗng phát tướng. Gương mặt tỏa hào quang, học hành thông thái.
Thầy giáo Hiến dạy ba anh em nhà Tây Sơn vốn là người có “thần nhãn”, lại thông thạo về khoa tướng số, nhận thấy anh em Nguyễn Nhạc đã vượng thời nên mang câu sấm “Tây khởi nghĩa, Bắc thu công” ra khuyên Nguyễn Nhạc.
Từ đó ba anh em Nguyễn Nhạc rắp tâm mưu đồ đại sự, chiêu tập hào kiệt, lấy dãy Hoành Sơn làm căn cứ cùng nông dân phất cờ khởi nghĩa.
Năm Kỷ Dậu (1789), Nguyễn Huệ đại thắng 20 vạn quân Thanh tại gò Đống Đa, đòi lại đất Lưỡng Quảng, tiếng tăm vang dội cả Trung Quốc.
Thầy địa lý biết mình bị lừa nên trở lại vùng đất Tây Sơn tìm cách phá hoại long mạch để trả hận. Ông tìm gặp lại người xưa và mở lời khuyên Nguyễn Nhạc lấp mấy ngọn phụ lưu sông Kôn ở phía Nam và đào thêm mấy nhánh khác ở phía Bắc để dẫn nước vào ruộng cho nhân dân cày cấy.
Vì lợi ích của nông dân, Nguyễn Nhạc làm theo. Sông vừa đào xong, Nguyễn Huệ băng hà ở Phú Xuân vào năm 1792, Nguyễn Nhạc cũng mất vào năm 1793. Năm 1802, Nguyễn Ánh thống nhất đất nước, nhà Tây Sơn bị diệt vong.
Hóa ra lời “tư vấn” lấp sông này, đào sông kia của ông thầy phong thủy Tàu là nhằm phá đi cái long mạch ở núi Hoành Sơn, quyết trả mối hận bị Nguyễn Nhạc lừa trước kia.
Dân gian còn lưu truyền câu chuyện Nguyễn Nhạc được Ngọc Hoàng phong vương ở Bút Sơn, ban kiếm ở Hòn Hóc Lãnh nên gọi Kiếm Sơn, ban ấn ở Hòn Trống nên gọi là Ấn Sơn…
Những truyền thuyết này cũng được cố nhà thơ Quách Tấn kể lại trong các sách “Non nước Bình Định”, “Võ nhân Bình Định”.
Người dân Tây Sơn còn lưu truyền rằng ở ngọn Bút Sơn còn có mộ mẹ chàng Lía (lãnh tụ phong trào khởi nghĩa nông dân đầu thế kỷ 18 ở Bình Định), nhưng đã bị quân Nam Triều Tiên phá từ thời kháng chiến chống Mỹ.
Dưới chân Hoành Sơn ngày nay còn có mộ Mai Xuân Thưởng (1860 – 1887), một lãnh tụ phong trào Cần Vương ở Bình Định.
Bạch mã hiện hình
Trong sách “Non nước Bình Định,” cố nhà thơ Quách Tấn còn kể lại câu chuyện “bạch mã hiện hình” gắn với giả thuyết long thể của vua Thái Đức Nguyễn Nhạc cũng được chôn ở núi Hoành Sơn.
Vốn trước đó, vua Thái Đức Nguyễn Nhạc sở hữu con bạch mã hình dong uy dũng, ông rất quý con ngựa này. Bạch mã gắn bó với ông từ những ngày đầu dựng cờ khởi nghĩa, đi xuyên suốt những trận đánh lừng danh. Sau khi vua Thái Đức Nguyễn Nhạc băng hà, con bạch mã cũng biệt tăm, không ai biết nó đi về đâu.
Thời gian sau, đêm đêm, người dân địa phương thấy trên Hoành Sơn có bóng con ngựa trắng, khi thì đi thơ thẩn dưới chân núi, khi thì lên đỉnh đứng hí vang, tiếng hí nghe rất não nùng.
Thế là người dân địa phương tin rằng đó là hồn thiêng bạch mã của vua Thái Đức. Vì tôn trọng, từ đó mãi đến bây giờ, có đến hàng trăm năm nay, người dân Tây Sơn không một ai nuôi ngựa trắng.
Sau khi chiếm thành Hoàng đế, lên ngôi vua, nghe tin Hoành Sơn có hai ngôi mộ bằng đá, nghi ngờ đó là phần mộ của những người sinh ra ba anh em nhà Tây Sơn, Nguyễn Ánh truyền quan quân quật lên để trả thù.
Thế nhưng khi mộ được khai quật, chẳng thấy hài cốt đâu, chỉ thấy trong 2 ngôi mộ có bốn chum dầu phụng đã vơi, trong mỗi chum có một ngọn đèn đang cháy leo lét. Nhiều người cho rằng bốn chum dầu này do nhà Tây Sơn chôn.
Sau đó, vua quan nhà Nguyễn xới tung núi Hoành Sơn để tìm mộ hoàng tộc nhà Tây Sơn, nhưng vẫn không thấy mộ ông bà Hồ Phi Phúc đâu.
Những truyền thuyết, giai thoại liên quan đến nhà Tây Sơn hư hư thực thực, nhưng lòng dân yêu mến triều đại này là điều có thực. Những vị vua đã lãnh đạo nông dân làm nên cuộc khởi nghĩa thần thánh, giành nhiều chiến công hiển hách, đem lại khát vọng cường thịnh cho dân tộc, nên dù triều đại này nhanh chóng bị diệt vong nhưng người dân vẫn một lòng tôn thờ nhà Tây Sơn. Bởi thế, đến bây giờ, người dân miền đất võ ai ai cũng thuộc lòng câu ca: Cây Me cũ, Bến Trầu xưa. Dẫu không nên tình nghĩa cũng đón đưa cho trọn niềm.
